We bezoeken Robbeneiland, het gevangeniseiland voor de kust van Kaapstad waar Nelson Mandela samen met vele andere politieke gevangenen hun beste jaren in gevangenschap doorbracht. Nu een lege gevangenis met lange gangen en kille cellen. Een indrukwekkende, beladen omgeving. Maar heel bijzonder dat toenmalige bewakers en gevangenen nu op het eiland leven, om samen het verhaal te vertellen. En er niet in blijven hangen, in hun verdriet en boosheid. Wij Hollanders zijn zo geneigd in een oordeel te blijven hangen…
Gevangenen van toen vertellen ons hun persoonlijke verhaal van gevangenschap, vernedering, marteling. En hoe Mandela na zijn vrijlating samen met Tutu door Truth & Reconciliation zocht naar een andere manier van omgaan met schuld en boete. We zijn diep onder de indruk door de ontmoeting. Deze geschiedenis van Apartheid is zo dichtbij die van ons en zo verweven met onze huidskleur, cultuur, Nederlandse afkomst. Het raakt.
Hoe kunnen we deze ervaring in ons professionele leven door laten klinken? Wat is er waardevol voor ons leiderschap? We ontmoeten een demonstrant uit de strijd voor vrijlating van Mandela, nu naar schatting een jaar of zeventig oud. Hij was destijds direct betrokken bij het laten plaatsvinden van gesprekken tussen Mandela en De Klerk. Hij geeft ons de tip vooral niet teveel te lezen, niet teveel internet te gebruiken, maar vooral in dialoog te gaan met elkaar, de ontmoeting aan te gaan met elkaar. Werelden en waarheden zo met elkaar te verbinden.
Verzoening? Reconciliation vraagt om het echt luisteren naar elkaars verhaal, niet direct een oordeel te vellen of een werkelijkheid als waarheid aan te nemen. In ieders verhaal zit waarheid, al is het maar voor degene die het vertelt. Je laat dan na om een schuld uit te spreken. Vade et reconciliare vinden we in de etymologie: ‘ga en kom er samen uit’. Dit is iets wat we al herkennen in het handelen bij conflicthantering met leerlingen. Het gaat ook over erkennen van het gekwetst zijn.
Het wordt nog spannender om het schoolleiderschap aan reconciliation te verbinden. Onze spreekster van de avond vragen we om de juiste vertaling van reconciliation in Zulu, de taal van herkomst: ‘yokubuyisana’, wat samenbrengen betekent, ‘saamheid’ in het Afrikaans.
Die spreekster is mevrouw Kubeshini Govender. Begonnen als docent en later principal geworden. Wel heel bijzonder: als hindoe op een katholieke zwarte meisjesschool. Op ons weet ze een vonkje over te laten springen: zij gaat voor het kind. Met de meisjes ging ze hardlopen. En ze wonnen wedstrijden. Een kwestie van zelfvertrouwen opbouwen, ook in een vrij kansloze omgeving. Met elkaar werken aan eigenwaarde van kinderen.
Na twee dagen studiereis hebben we nog geen school gezien. Nu popelen we. We gaan morgen naar een black township, ver buiten het toeristische gebied. Wij gaan daar zien wat de kracht van de mensen is, ondanks de omstandigheden.